Hoeveel manen heeft Jupiter?

Jupiter is veruit de grootste planeet. Je ziet hem als een heldere stip aan de hemel. Met een verrekijker of camera met zoomlens zijn er relatief gemakkelijk vier grote manen rondom Jupiter te spotten. Maar er draait nog veel meer rond de planeet. Hoeveel manen heeft Jupiter?

Ik zou bijna zeggen, bij een reuzenplaneet als Jupiter ‘hoort’ een groot aantal manen: Jupiter heeft er maar liefst 80! Op dit moment althans… Laten we eens tellen. Om te beginnen met de vier grote jongens, Io, Europa, Ganymedes en Callisto die je al met een verrekijker vanaf de aarde ziet. Dit zijn ook de manen die astronomen Galileo Galilei en Simon Marius in 1610 voor het eerst zagen. Het zijn echte ‘werelden’, Ganymedes is met een diameter van ruim 5200 kilometer zelfs groter dan de planeet Mercurius!

De teller loopt

Binnen de banen van de grote manen zitten vier veel kleinere maantjes. Waarschijnlijk heb je nog nooit van Metis, Adrastea, Amalthea of Thebe gehoord, of misschien wel van de mythische figuren waar de maantjes naar vernoemd zijn (het zijn allemaal geliefden of dochters van de Romeinse oppergod Jupiter). Drie van de vier manen werden pas in de jaren 70 door de Amerikaanse Voyager-ruimtesondes ontdekt. Amalthea is met een doorsnede van 167 kilometer het grootst.

Na het bezoek van de twee Voyager-sondes waren er in totaal 16 manen van Jupiter bekend. De meeste daarvan werden in de 20^e eeuw ontdekt met lichtgevoelige platen waarmee onderzoekers voor het eerst foto’s maakten van de hemel. Met deze techniek vind je gemakkelijk kleine objecten. De meeste van deze maantjes zijn klein, amper groter dan tien kilometer.

Gezellige boel

Pas de laatste twintig jaar ging de teller écht snel. Tussen 1999 en 2003 ontdekten astronomen vanaf de aarde nog eens 34 maantjes in langgerekte banen om de planeet, allemaal kleiner dan tien kilometer. Jupiter had toen ruim 50 manen. In 2015 kwamen er nog eens 15 bij, in 2017 twee, in 2018 tien. Het totaal zijn er nu 80 manen, en de kans is dat er nog meer bij komen. Zo is er een verzameling van 45 ‘kandidaat-manen’ waarmee wetenschappers in 2020 kwamen.

Het bestaan van veel van die maantjes wacht nog op een bevestiging met meer waarnemingen, maar ze zijn met een maximale grootte van 800 meter echt piepklein. Mag je dat eigenlijk nog een maan noemen? Dat mag, want er is geen harde ondergrens voor de grootte van een maan. Het is wel de vraag of al die maantjes nog namen krijgen (en of de god Jupiter genoeg geliefden en dochters had). In hetzelfde onderzoek concluderen de onderzoekers dat Jupiter mogelijk nog 600 vergelijkbare maantjes heeft.

Hoe komt Jupiter aan zoveel metgezellen? Ten eerste had de planeet toen hij ontstond waarschijnlijk een grote schijf van gas en stof om zich heen draaien waaruit de grote manen als het ware ‘samenklonterden’. Daarnaast vangt Jupiter met zijn sterke zwaartekracht veel rotsblokken (planetoïden) uit het zonnestelsel die vervolgens als kleine maantjes om de planeet draaien.

Zij bewegen!

Op een avond in 2020 maakte ik met mijn camera en telelens zo’n tien foto’s van Jupiter, met tussenpozen van een kwartier. Daarop zijn naast Jupiter de vier grote manen te zien. Toen ik deze foto’s achter elkaar plakte kreeg ik een kort filmpje dat een tijdsbestek van ruim twee uur bestrijkt.

En ja, zij bewegen! Kijk goed, want je ziet de vierde maan nog net achter Jupiter verdwijnen. Ook de astronoom Galileo Galilei viel het vierhonderd jaar geleden al op dat deze manen in slechts enkele dagen tot weken om Jupiter heen draaien. Het manenstelsel van Jupiter was een belangrijk bewijs voor zijn (correcte) bewering dat niet alle hemellichamen om de aarde draaien.

Wil je Jupiter zélf zien? Gebruik dan een van deze sterrenkijkapps om de planeet te vinden. En wil je een beetje professionele hulp bij het vinden en zien van onze maan en de planeten? Boek snel een cursus bij het Huiskamerplanetarium! Bij mij kun je deze maantjes écht zien door een telescoop. Houd mijn nieuwsbrief in de gaten als je verzekerd wilt zijn van de laatste aanbiedingen.