Waarom staan de planeten op een rij?

Met het blote oog kun je vijf planeten zien: Mercurius, Venus, Mars, Jupiter en Saturnus. Als je weet wanneer en waar je moet kijken dan kun je ze nu zelfs in één oogopslag zien. De planeten staan keurig op een rij! Maar waarom eigenlijk? En waarom kondigt er steevast iemand het einde van de wereld aan wanneer de planeten op een rij staan?

Het is best een indrukwekkend gezicht, vijf heldere punten aan de hemel. De bekende astrofotograaf Sebastian Voltmer legde ze in één shot vast. Realiseer je dat dit vijf volledige werelden zijn. Van links naar rechts zijn dit: het hete planeetje Mercurius dichtbij de zon, de zinderende planeet Venus, de rode wereld Mars, de imposante gasreus Jupiter en de geringde planeet Saturnus.

Alle planeten zitten in het stukje hemel dat ook wel de ecliptica heet. Het is een smalle strook aan de hemel (ongeveer zo breed als een gestrekte hand op armlengte ✋) die volledig om de aarde heen loopt. Als je je dit wilt voorstellen: in gedachten kun je die ecliptica precies ‘op de horizon’ leggen. Strek je arm en wijs een punt op de horizon aan. Vervolgens draai je langzaam om je as heen. Je volgt nu de ecliptica langs de horizon die helemaal om je heen loopt. Alle planeten zitten áltijd ergens in dit stukje hemel.

Overigens verandert de positie van de ecliptica steeds omdat we vanaf een draaiende aarde de ruimte in kijken. Meestal is de ecliptica gekanteld ten opzichte van de horizon. Dit is ook de reden waarom de lijn van de planeten aan de hemel ‘krom’ is (zoals op de foto hierboven).

Het zonnestelsel van opzij

De reden dat al die planeten keurig binnen die smalle strook aan de hemel blijven is dat we hier als het ware het ‘zijaanzicht’ van het zonnestelsel zien. Als je van boven naar het zonnestelsel kijkt dan zie je de acht planeten in keurige cirkels om de zon draaien. Kijk naar het zonnestelsels van opzij, en je ziet dat de planeetbanen platter zijn dan een dubbeltje. De aarde staat ín het zonnestelsel en je ziet het zonnestelsel op zijn platte kant. De kant waarin de planeten als het ware op een lijn lijken te zitten.

Het is trouwens best opmerkelijk dat de planeten precies in hetzelfde vlak draaien. Ze draaien ook in dezelfde richting om de zon én ze roteren op dezelfde manier. Toeval? Nee. Als je wilt weten waarom dat zo is kijk eens deze video aan die ik maakte. Daarin probeer ik het ontstaan van het zonnestelsel uit te leggen aan de hand van een homp pizzadeeg. Lekker 😋

De planeten op een rij: is dat gevaarlijk?

Het einde van de wereld nadert! We zijn gedoemd! Je kunt er de klok op gelijk zetten: bijna íedere keer als de planeten dicht bij elkaar staan is er iemand die allerlei doemscenario’s over de aarde heen strooit. De Amerikaanse ingenieur en architect Albert Porta voorspelde in 1919 een gigantische uitbarsting op de zon, en stormen, uitbarstingen en aardbevingen op aarde. Naar verluidt maakten mensen zich écht op voor het einde van de wereld, getuige krantenkoppen zoals ‘Londen people sit up, awaiting world’s end‘.

Ook in 1962 zochten mensen de schuilkelders op, toen de planeten op slechts 17 graden van elkaar stonden (pakweg de breedte van een handpalm op armlengte). In 1982 stonden de (toen nog negen planeten) ruwweg op een lijn, helderzienden zagen epidemieën, rellen, conflicten, aardbevingen en bezoekjes van aliens in de kaarten. In 2000 lieten wetenschappers van zich horen toen er wéér een aantal doemscenario van stal wereld gehaald: ‘Jongens, er komt geen doemsdag aan‘ kopte het Amerikaanse CNN. Een bericht dat anderen overigens handig bewerkten tot een aankondiging van de doemsdag. En ken je nog de 2012 hype rondom het einde van de wereld? Mensen sleepten er een samenstand van de planeten aan de haren bij, terwijl er dat jaar helemaal geen samenstand was…

Het goede uit de doemsdag halen

Geen van bovenstaande voorspellingen kwam uit. Ook niet de voorspelling van de Friese predikant Eelko Alta die in 1774 het einde van de wereld verkondigde toen vier planeten bij elkaar stonden. Het inspireerde de Nederlandse (amateur-)astronoom Eise Eisinga om zijn prachtige huiskamerplanetarium te bouwen in Franeker. Hiermee kon hij de mensen uitleggen dat al die berichten over het einde van de wereld onzin waren. In zijn planetarium draaien tot vandaag de dag de zes binnenste planeten hun rondjes om de zon, om af en toe dicht bij elkaar te komen… en dan lekker hun weg om de zon te vervolgen. Zo zie je dat van al dat doemdenken uiteindelijk toch iets goeds kwam. Ik raad je zeker aan dit planetarium een keer te bezoeken.

De komende maanden zijn de planeten Mars, Jupiter en Saturnus in de avond steeds beter te zien, zéker met een telescoop. Binnenkort geef ik een mooie korting op mijn sterrenkijkcursussen met planetariumshow en inclusief telescoop (bij helder weer). Wil je dit niet missen? Houd mijn nieuwsbrief in de gaten!