Hoeveel planeten zijn er? Slechts vijf, misschien acht, wel duizenden of meer dan het aantal zandkorrels op aarde? Het is een minder makkelijke vraag dan het lijkt, zelfs astronomen steggelden lang over het planeetaantal.
Vijf zichtbare planeten
Wat zeker is: met het blote oog kun je vijf planeten zien: Mercurius, Venus, Mars, Jupiter en Saturnus. Je moet wel weten waar je moet kijken, want vaak zitten ze onder de horizon. Gebruik een van deze apps om ze te vinden. Mercurius en Venus zijn het minst vaak te zien.
Voordat de Nederlandse brillenmaker Hans Lipperhey de telescoop uitvond in 1608 hadden mensen alleen hun ogen om de ruimte te verkennen. Ze zagen duizenden sterren, maar ook een aantal ‘sterren’ die leken te bewegen aan de hemel. Deze sterren werden daarom ‘dwaalsterren’ genoemd, of planeten, naar het Griekse woord planētēs dat teruggaat op zoiets als ‘ronddolen’ of ‘rondzwerven’. In de oudheid telden astronomen de maan en de zon overigens óók als planeet. Logisch, want ook zij bewegen aan de hemel. Ze telden dus zeven planeten.
Nieuwe ontdekkingen: op naar negen planeten
Met telescopen was het mogelijk om meer te zien dan de ‘klassieke’ planeten. Uranus, Neptunus en Pluto werden ontdekt, het zonnestelsel groeide uit tot negen planeten.
De eerst planeet die ná de klassieke planeten werd ontdekt was Uranus. In de nacht van 13 maart 1781 schreef astronoom William Herschel in zijn aantekeningenboek dat hij in het sterrenbeeld Stier een ‘vreemde nevelachtige ster of misschien een komeet’ had gezien. Waarschijnlijk zag hij die nacht door zijn telescoop een wazig groen vlekje. Het werd al snel duidelijk dat Herschel geen komeet had gevonden maar een nieuwe wereld. In de zomer van 2022 bezocht ik Herschels achtertuin in het Engelse Bath waar hij zijn opmerkelijke ontdekking deed.
De man die Pluto ‘vermoordde’: terug naar acht planeten
Waarom mocht Pluto – de planeet die in 1930 door de Amerikaan Clyde Tombaugh was ontdekt – geen planeet meer zijn? In 2006 besloten ruim 2500 astronomen op een conferentie in Praag dat het zonnestelsel nog maar acht planeten had. Om dat te begrijpen moeten we een beetje terug in de tijd.
De ‘degradatie’ van Pluto begon in feite al in de jaren 90. Astronomen ontdekten toen veel planetoïden, brokken van steen en ijs – in alle soorten en maten – die om de zon draaien. Tot nu toe was er nog niets aan de hand voor Pluto, maar in 2005 vond astronoom Mike Brown ‘Eris’: een object dat volgens zijn berekeningen groter moest zijn dan Pluto. Had hij hiermee een tiende planeet gevonden?
Nee. Eris zorgde niet voor een tiende kaars op de taart van het zonnestelsel, maar juist voor een stevige discussie over wat een planeet eigenlijk was. Wanneer noem je iets een planeet, als het rond is en om de zon draait? Dat kan betekenen dat de zon tientallen planeten heeft. Op zich is dat geen probleem, behalve dan dat ezelsbruggetjes voor het onthouden van de planeetnamen wel erg lastig worden…
Wat veel astronomen dwars zat wat de plek waar Eris werd gevonden. Samen met Pluto hoort het tot de zogenoemde Kuipergordel, een grote verzameling van ijzige ‘brokstukken’ aan de rand van het zonnestelsel. De andere acht planeten behoren niet tot zo’n verzameling.
Dat Pluto niet alleen is in zijn baan om de zon was voor veel astronomen doorslaggevend. Ze besloten Pluto en Eris daarom tot dwergplaneten te dopen, een nieuwe categorie van hemellichamen die overigens best het uiterlijk van een planeet kunnen hebben. Vond Mike Brown het nu jammer dat hij ‘slechts’ een dwergplaneet had ontdekt? In tegendeel! Hij noemt zich met enige trots de De man die Pluto vermoordde, ik interviewde hem hierover in 2012 voor NEMO Kennislink.
Doortellen: ruim vijfduizend planeten…
In 1995 werd de eerste planeet ontdekt om een andere ster dan onze eigen zon. Inmiddels staat de teller op ruim vijfduizend van deze zogenoemde exoplaneten. Op deze website vind je de actuele stand. Nieuwe ruimtetelescopen kunnen de komende jaren nog tienduizenden exoplaneten vinden.
Planeten vinden is moeilijk. Ze hebben een relatief zwak lichtschijnsel, en ze verschuilen zich in de buurt van felle sterren. De meeste planeten worden ontdekt doordat ze af en toe voor hun ster langstrekken, het licht van die ster lijkt dan enkele uren iets minder fel te zijn. Zo ontdekte ruimtemissie Kepler tussen 2009 en 2018 2662 nieuwe planeten. Die bevinden zich allemaal in een relatief klein stukje hemel:
Meer planeten dan zandkorrels op aarde
Maar wacht, er is meer. Veel meer! Astronomen berekenden dat iedere ster in de Melkweg gemiddeld 1,6 planeten moet hebben. Er zijn naar schatting 100 tot 400 miljard sterren in de Melkweg, en dus minstens net zoveel planeten. 500.000.000.000 planeten!
En dan zijn er ook nog ándere sterrenstelsels. Naast de Melkweg zijn er naar schatting net zo veel sterrenstelsels in het zichtbare heelal als sterren in de Melkweg. Een conservatieve schatting geeft dan 50.000.000.000.000.000.000.000 planeten. Duizelt het al een beetje?
Er wordt wel eens gezegd dat er meer sterren zijn in universum dan zandkorrels op aarde. Volgens de nogal ruwe schattingen van de website Universe Today zou dat kunnen kloppen. Het tellen van het aantal sterren in het universum is wellicht even onmogelijk als het bepalen van het aantal zandkorrels op aarde. Maar als je op het strand eens een poging wil wagen: klap een stoel open, wacht tot de zon onder gaat, en geniet van die fantastische sterrenhemel boven je. Met de zandkorrels tussen je tenen.
Wil je de planeten in ons zonnestelsel met je eigen ogen zien? Kom eens naar een van de openbare sterrenkijkavonden van het Huiskamerplanetarium! Schrijf je in voor de nieuwsbrief om op de hoogte te blijven.
0 reacties