Is tijdreizen mogelijk? Dat je als Marty McFly uit Back to the Future in een DMC DeLorean stapt en naar het verleden rijdt? Dat je als de Doctor uit Doctor Who over een blauwe telefooncel beschikt waarmee je een tijd naar keuze kiest? Je beseft het misschien niet, maar ook jij zelf hebt twee tijdreismachines.
Hoe werkt het? Je loopt op een heldere avond naar buiten en laat de tijdreismachines even wennen aan het donker. Goed, ze zijn nu opgewarmd om te gaan tijdreizen. Ben je er klaar voor? Kijk nu naar de maan. Je bent nu een seconde terug in de tijd gereisd! Huh, maar hóe dan!? Ik leg het je uit in dit artikel, en laat je weten hoe je met je eigen ogen zo ver mogelijk terugkijkt in de tijd.
De maan staat gemiddeld op zo’n 385.000 kilometer van de aarde. Licht reist met een snelheid van 300.000 kilometer per seconde. Let op, dit is per seconde en niet per uur: met je lichtsnelheid reis je iedere tel 7,5 keer om de aarde heen! En toch doet het licht er met die absurd hoge snelheid nog steeds ruim een seconde over om de aarde te bereiken.
Dat betekent dat je de maan als het ware met een kleine vertraging ziet. Het beeld van de maan aan de hemel is daarom ruim een seconde geleden gebeurd.
Wikimedia commons, NASA/SDO (AIA) via publiek domein
Het wordt gekker. De zon staat zo’n 400 keer verder weg dan de maan, op een afstand van 150 miljoen kilometer. Het licht doet er met de lichtsnelheid 8 minuten over. Als je op een zonnige zondagochtend een gekookt eitje uit het water haalt dan is het zonlicht dat je ziet uitgezonden op het moment dat je het eitje in het water deed, acht minuten eerder.
Het ‘live-beeld’ van de planeten is nóg ouder. Kijk naar Mars – die je soms kunt zien als een heldere oranje stip aan de hemel – en je ziet de planeet met een vertraging van 3 tot 22 minuten (afhankelijk van zijn positie ten opzichte van de aarde). Dit betekent overigens ook dat je vanaf de aarde nooit een live gesprek kunt houden met iemand die op Mars woont, ook een telefoontje gaat met de lichtsnelheid.
NASA/The Hubble Heritage Team via publiek domein
NASA Hubble via publiek domein
NASA/ESA via publiek domein
Als je vanaf Jupiter vertrekt met de lichtsnelheid, dan doe je er gemiddeld zo’n drie kwartier over om de aarde te bereiken. En Saturnus is een stip aan de hemel van gemiddeld 1,5 uur oud!
Sterrenbeeld met verschillende leeftijden
Sterren (behalve de zon) staan veel verder weg dan planeten. De tijdvertraging gaat hier echt tellen. Zo is het licht van de aller helderste ster Sirius is 9 jaar oud, het licht dat we nu (2022) zien werd uitgezonden toen Willem Alexander de troon besteeg in 2013.
De ster Bellatrix in het bekende sterrenbeeld Orion staat op een afstand van 250 lichtjaar. Het licht werd uitgezonden toen Koning Willem-Alexander’s bedbedbedovergrootvader de troon besteeg: Koning Willem I in 1772.
Het licht van Betelgeuze, in datzelfde sterrenbeeld, ‘vertrok’ 550 jaar geleden. Dat is pakweg twintig jaar vóórdat Columbus zou uitvaren en Amerika zou ‘herontdekken’. Misschien gebruikte Columbus de ster wel om te navigeren op zee.
Middenin het sterrenbeeld vind je de Orionnevel, die je met het blote oog kunt zien als een zwakke witte vlek (en waar je ook prachtige foto’s van kunt maken). De ‘leeftijd’ van het licht? 1340 jaar, uitgezonden tijdens de vroege middeleeuwen. Het licht van Alnilam, de middelste van de drie sterren in Orions gordel, werd uitgezonden tijdens de hoogtijdagen van het Romeinse rijk, pakweg 2000 jaar geleden.
Er zijn sterren die nóg verder weg staan en zichtbaar zijn. Neem bijvoorbeeld Zeta1 Scorpii, een ster in het sterrenbeeld Schorpioen. Het is een van de helderste sterren van ons sterrenstelsel, en is vanaf de aarde zichtbaar van een afstand van meer dan 8000 lichtjaar! Acht millennia geleden begon de mens in Noordwest-Europa voorzichtig aan haar landbouwrevolutie.
Diep in ruimte en tijd
Grote Magelhaense Wolk (links) – 160.000 jaar.
Het kan nog verder. Als je op een donkere plek hebt gestaan dan heb je misschien wel eens de Melkweg gezien als een lichte ‘strook’ aan de hemel. Dit is het sterrenstelsel waarin we wonen. In feite zie je hier het licht van miljarden sterren dat zich vermengt tot een witte gloed. De sterren die het licht produceren staan verder weg dan de verste (individuele) ster die je met het blote oog ziet. Het centrum van het sterrenstelsel (daar waar de meeste sterren zitten) is zo’n 25.000 lichtjaar van ons verwijderd. Het licht van de verste sterren in de Melkweg doet er ongeveer 100.000 jaar over om ons te bereiken.
Spring 160.000 jaar terug in de tijd met een blik op de Grote Magelhaense Wolk. Het is een groep sterren die als het ware weer om de Melkweg heen cirkelt. De ‘wolk’ is met het blote oog te zien, maar helaas niet vanuit Nederland. Ik heb de foto hierboven gemaakt in San Pedro in de pikdonkere Atacamawoestijn in het binnenland van Chili.
Het aller verste zichtbare object
Hoe diep kun je terug in ruimte en tijd? Een van de verste objecten die je nog met het blote oog kunt zien is het sterrenstelsel Andromeda, een verzameling van een biljoen sterren (een 1 met twaalf nullen) op een afstand van zo’n 2,5 miljoen lichtjaar van de Melkweg. In de buurt van Andromeda vind je ook de Driehoeknevel die wat zwakker schijnt maar waarvan het licht er 3,2 miljoen jaar over heeft gedaan om jouw ogen te bereiken. Verder dan dit kun je niet terug in de tijd. Maar stel je even voor, toen het licht van deze sterrenstelsels werd uitgezonden liep de (moderne) mens nog niet eens rond op deze planeet!
Er zijn nog talloze andere sterrenstelsel op afstanden van wel miljarden lichtjaren, maar die zijn te zwak om nog met het blote oog te kunnen zien. Hierbij moet ik zeggen dat ook Andromeda nauwelijks zichtbaar is vanuit een stedelijke omgeving. Ga hiervoor naar een echt donkere plek buiten de bebouwde kom en laat je ogen goed aan het donker wennen.
Wil je proberen of je deze objecten zelf kunt zien? Gebruik dan een van deze sterrenkijkapps die je de weg kunnen wijzen.
Wikimedia commons, David (Deddy) Dayag via CC BY-SA 4.0
Wil je toch nog verder terug in de tijd? Dat kan! Met een telescoop kijk je makkelijk nog wat verder reizen. Het énige wat we niet kunnen, is naar die plekken in het verleden toe gaan. Daarvoor verwijs ik je door naar de DMC DeLorean van Marty McFly of de blauwe telefooncel van de Doctor.
Op de hoogte blijven?
0 reacties